Yapay zekâ, günümüzde eğitimden öğretime, bilimsel araştırmalardan yayın süreçlerine kadar birçok alanda önemli katkılar sağlıyor. Bu katkılar giderek çeşitlenip derinleşiyor. Bununla birlikte, yapay zekâ ile tez yazma gibi somut uygulamalar da gündeme geliyor. Özellikle akademik camiada, bu teknolojinin etik sınırlarının nerede başlayıp nerede bittiğine dair kafa karışıklıkları gözlemleniyor.
Bu belirsizlikleri gidermek için Yükseköğretim Kurulu (YÖK) önemli bir adım attı. YÖK, öncelikle lisansüstü öğrenciler, bağımsız araştırmacılar ve akademisyenleri hedef aldı. Yapay zekâ ile tez yazma süreci de dâhil olmak üzere, bilimsel çalışmalarda etik kullanımı ele alan kapsamlı bir rehber hazırladı. YÖK'ün alanında uzman akademisyenlerinden oluşan bir komisyon tarafından kaleme alınan bu rehber, akademik camiayı bilgilendirmeyi ve yönlendirmeyi amaçlıyor.
Yapay Zekâ Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
YÖK, yapay zekâ destekli araçların akademik süreçlerde nasıl kullanılacağına dair önemli noktalara dikkat çekiyor. Özellikle yapay zekâ ile tez yazma sürecinde araştırmacıların bazı hususlara özen göstermesi gerekiyor.
Eğer bir araştırmacı tez yazma sürecinde aşağıdaki işleri yapay zekâya yaptırmayı tercih ederse, ortaya çıkan sonuçları titizlikle gözden geçirmelidir:
* Araştırma hipotezi, yöntemi, örneklem büyüklüğü tespiti/güç analizi
* Veri analizi, veri toplama, veri depolama ve paylaşımı
* Literatür taraması
* Kaynakların düzenlenmesi
* Dilbilgisi ve yazım kontrolü
* Çeviri
Bu süreçte, her türlü somut ya da bağlamsal hatanın dikkatle tespit edilmesi gerekir. Bu, yalnızca çalışmanın kalitesi açısından değil, aynı zamanda etik ve yasal sorumluluk açısından da büyük önem taşır. YÖK, bu sorumluluğun tamamen araştırmacıya ait olduğunu açıkça vurguluyor. Başka bir deyişle, yapay zekâ ile tez yazma sürecinde, ortaya çıkan her şeyin nihai sorumluluğu insana aittir.
YÖK'ten önemli not: "Bilimsel araştırma ve yayın süreci, araştırmacıların özgün fikirleri ve orijinal bulguları ile değer kazanan bir süreçtir. Bu nedenle ÜYZ'nin kullanım amacı ve kapsamı hipotez geliştirme, tartışma, yorumlama ve uygulama gibi üst düzey beceri, deneyim ve uzmanlık gerektiren aşamaları içermemelidir."
YÖK, dökümanın ilerleyen kısımlarında, yapay zekâ kullanımının bilimsel doğruluk ve dürüstlük açısından taşıdığı risklere dikkat çekiyor. Uzmanlar, yapay zekâ ile tez yazma gibi süreçlerde üretilen bilgilerin bazen yanlış ya da taraflı olabileceğini vurguluyor. Ayrıca, yapay zekâ yalnızca erişebildiği veriler kadar tarafsız olabilir. Bu da, yapay zekânın dayandığı verilerde bir taraflılık varsa, üretilen sonuçların da aynı şekilde taraflı olabileceği anlamına geliyor.
Tezde Yapay Zekâ Kullanımını Etik Hale Getirmek
YÖK, yapay zekâ ile tez yazma süreci başta olmak üzere, bu teknolojinin bilimsel araştırma ve yayın süreçlerinde etik şekilde kullanımı için önemli bir adım attı. Akademik alanda etik bir ortam oluşturulabilmesi için temel değerlerin belirlenmesi gerektiğini vurguladı. Hazırlanan dökümanda bu ilkeler açık bir şekilde sıralanıyor. Araştırmacıların, yapay zekâdan faydalanırken hangi sınırlar içinde kalmaları gerektiği net olarak belirtiliyor.
* Şeffaflık
* Dürüstlük
* Özen
* Adalet ve saygı
* Gizlilik ve mahremiyetin korunması
* Hesap verebilirlik ve sorumluluk üstlenme
* Etik iklime katkıda bulunmak
Yapay Zekâ ile Tez Yazımında Potansiyel Etik Sorunlar
YÖK, yapay zekâ teknolojilerinin kullanımında karşılaşılabilecek olası etik sorunlara dikkat çekiyor. Özellikle yapay zekâ ile tez yazma sürecinde şu durumlara karşı dikkatli olunması gerektiğini vurguluyor:
* İçerik üretiminde ÜYZ kullanıldığını eserde bildirmeme
* Başkası tarafından üretilmiş olan içeriğin izinsiz kullanımı
* Literatürde var olan bilginin atıf yapılmadan, uygunsuz şekilde alıntılanması
* ÜYZ'nin yanlış veya yanıltıcı veri üretimi ve araştırmacının üretilen bu veriyi kullanması
* Tekrar edilmeyen, açıklanamayan araştırma yöntemi ile üretilmiş veri ve sonuçların akademik literatüre girmesi
* Taraflı ve kısıtlı veri nedeniyle hassas grupların uğrayabileceği ayrımcılığın derinleşmesi
* Mevzuata aykırı olarak kişisel verilerin toplanması, depolanması, transferi, kullanılması ve tekrar kullanılması
Sonuç olarak, yapay zekâ teknolojileri akademik dünyada yeni fırsatlar sunarken önemli etik sorumluluklar da getiriyor. YÖK’ün yayımladığı bu rehber, bilimsel üretim sürecinin temelini oluşturan özgünlük, doğruluk ve dürüstlüğü korumayı amaçlıyor. Tez yazımı gibi hassas bir süreçte yapay zekâdan yararlanmak mümkün olmakla birlikte bu teknolojiyi yalnızca bir araç olarak görmek gerekiyor. Nihai sorumluluğun insana ait olduğunu unutmamak büyük önem taşıyor. Araştırmacılar için mesele sadece teknik doğruluk değildir. Aynı zamanda akademik itibar ve mesleki etikle de ilgilidir. Bu bağlamda, yapay zekâyı bir kopyalama aracı olarak değil, düşünceyi geliştiren bir yardımcı olarak görmek gerekir. Üretimi kolaylaştıran ama karar alma süreçlerinden uzak duran bir araç olarak konumlandırmak, bilimin geleceği açısından en sağlıklı yaklaşım olacaktır.
Tez serüveninizde başarılar dileriz!
Not: İçerikte yer alan tüm bilgiler, YÖK'ün resmi internet sitesinde yayımlanan "Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Faaliyetlerinde Üretken Yapay Zekâ Kullanımına Dair Etik Rehber" adlı dökümandan alınmıştır.
